Democratie

Ik had gisteren een afspraak met maskandagitarist Bongani Nkwanyana in het Park Station, een van de grotere treinstations in Johannesburg. Ik vind treinstations altijd leuk. Heel veel mensen in transit: ze lopen, slenteren, rennen,  zien elkaar weer na lange tijd, begroeten elkaar in het voorbijgaan, of nemen afscheid. Al die ontmoetingen stijgen op naar het hoge plafond van een stationshal waar ze een homogeen geroezemoes vormen. Het is altijd druk op een groot station, en toch ook altijd rustig.

Nkwanyana is niet zomaar een maskandi, hij is ook politicus. Al in de late jaren 90, toen Nelson Mandela aftrad en Thabo Mbeki het stokje overnam, verloor hij zijn vertrouwen in het ANC als een regeringspartij die alle Zuid-Afrikanen kan vertegenwoordigen. Hij ging niet bij de Inkatha Freedom Party (IFP), wat elke rechtgeaarde Zoeloe zou doen, maar vervoegde zich bij de Democratic Alliance (DA). Oei Oei Oei Oei Oei. Dat was vragen om moeilijkheden, dat wist hij ook wel. 

De DA is voortgekomen uit een fusie van de (witte) anti-apartheids Progressive Party en de nog veel wittere gefatsoeneerde nakomer van de Nasionale Party: de architecten van de apartheid. Een zwarte man die zich daarbij aansluit kan rekenen op scheldkanonades (verrader, coconut, teaboy, de ancestors zullen je vervloeken) en zelfs doodsbedreigingen. Hij meent dat de staatsmedia (SABC) en het Zoeloeradiostation Ukhozi FM zijn muziek niet willen uitzenden omdat hij zijn zienswijzen ook in zijn liedjes ventileert. Hij neemt het op de koop toe.  

Hij is de eerste maskandi die ik spreek die dwars door president Zuma heenkijkt. Bijna alle maskandi die ik ken maken liedjes die Zuma prijzen als eerste Zoeloepresident van het land. Een man met wie je zaken kan doen, een man die het leven van de Zoeloe kent en er voor opkomt: het hoeden van vee, het onderhouden van een familie, het opvoeden van kinderen, gevangen zitten op Robbeneiland. Hij heeft het allemaal doorgemaakt. Zijn voorganger Mbeki, de intellectueel, las alleen maar boeken. Dat is valsspelen. Lezen over iets ontslaat van je de noodzaak om het daadwerkelijk te ondergaan. Hoe kun je dan een land regeren?

Nkwanyana, nu raadslid voor de gemeente Johannesburg namens de DA, lacht hartelijk om die argumenten. “Zuma kan alleen maar stuks vee tellen”, zegt hij. “Voor de rest heeft hij geen flauw idee. Hij komt alleen op voor de belangen van zijn eigen clan en zijn eigen groep en doet geen enkele poging om ook andere Zuid-Afrikanen te vertegenwoordigen.” Zoiets heb ik een zelfverklaarde patriarchale Zoeloeman  nog nooit over Zuma horen zeggen. Maar wat denkt hij dan over die beruchte voorganger van de DA: de Nasionale Party? “Laat daar geen misverstand over bestaan”, zegt hij. “Apartheid is het ergste wat we ooit gehad hebben, maar de situatie waarin we nu zitten, met de corruptie en de incompetentie, dat is niet waarvoor we gevochten hebben. Onderwijs, zorg, infrastructuur, veiligheid, het is allemaal slechter dan het was, zelfs voor zwarten. En uiteindelijk gaat het om het kunnen afleggen van verantwoording. Daarin faalt de huidige regering volkomen.”

Het lijkt wel of ik mijn hoog opgeleide links-liberale vrienden hoor praten, maar Nkwanyana moest na de lagere school aan het werk in restaurants in Durban om zijn familie te helpen onderhouden. Hij gelooft nog steeds in de macht van de voorvaderen en houdt er traditionele Zoeloe leefwijzen op na. Dankzij een avondschool heeft hij zijn vaardigheden (waaronder zijn vloeiende Engels) later kunnen bijspijkeren. “Het gaat allemaal om opleiding”, zegt hij. “Ik heb uiteindelijk tot 1000 leren tellen, maar de meeste mensen in mijn omgeving kunnen maar tot 10 tellen.”