Pockets

Bij Grant en Angus in de achtertuin heb ik mijn eigen cottage (een pondok, zou mijn familie zeggen) met uitzicht op de skyline van Johannesburg.

Ik heb een beetje een cultural shock. Grant had Beethoven opstaan toen hij me gisteren van de luchthaven kwam halen en mijn pondok heeft vloerverwarming. Tjesus, wat is dat lekker. Het is koud hier, op 1800 meter boven zeeniveau midden in de winter. Het licht is kraakhelder en de lucht is ijl en staat stil, zoals altijd omstreeks deze tijd van het jaar.

Beethoven na maskanda en vloerverwarming na een houtvuurtje in een hutje waarbij iemand van een longontsteking probeert te genezen, voelt ook raar, misschien juist omdat het zo lekker is. OK, ik zal ophouden met problematiseren.

We gingen eten bij Susan, een goede vriendin van Grant. Ze is een jaar of vijf ouder dan wij en studeerde piano aan de Universiteit van de Witwatersrand in de late jaren 80, toen het apartheidsregime wanhopige en uiterst gewelddadige pogingen deed de segregatiemechanismen in stand te houden. Haar verhalen over die tijd lijken wel een spionageverhaal.

Er waren geheime vergaderingen waarvoor ze drie keer van auto moest wisselen om er ongezien te komen. Telefoongesprekken hield ze altijd in codetaal omdat ze hoorbaar afgetapt werden. Vrienden van haar ouders hadden een onderduikplek voor voortvluchtige ANC-leden. Protesten tegen het regime waaraan ze deelnam eindigden steevast met traangas en rubberkogels [Ze imiteert het Afrikaner accent van de politie: “Joe hiv toe minits toe dispurrrrse”], en daartussen in studeerde ze piano: Chopin, Beethoven, Brahms. Ik vind het moeilijk om het niet te romantiseren. Het lijkt zo spannend en zo de moeite waard om voor te vechten. Maar het was natuurlijk vooral heel naar en angstig.

Ik herinner me nog levendig hoe het Zuid-Afrikaanse traangas en de rubberkogels in de jaren 80 op de voorpagina’s van onze Nederlandse kranten stonden. Op school werd uitgebreid aandacht besteed aan de Struggle. Grant, even oud als ik, wist van niets. Het daagde hem pas dat er iets helemaal niet in orde was met de manier waarop de overheid met zijn burgers omging toen hij zelf ging studeren in de vroege jaren 90. Tegen die tijd was veel apartheidsbeleid al in een fase van ontmanteling. In 1994 werd Mandela president.

Ik kan het me zo moeilijk voorstellen. Alle media waren gecensureerd, maar hoe kun je nou niet zien dat er iets mis is als een strand, een woonwijk, of een bankje verboden terrein is voor sommige mensen op basis van huidskleur? Toch is het voor mij waarschijnlijk makkelijk praten. Voor een kind is alles normaal en Grant ging naar privéscholen. Die stonden niet onder invloed van de staat, en waren niet gesegregeerd. De weinige zwarte Zuid-Afrikanen die er het geld voor hadden en diplomatenkinderen uit andere Afrikaanse landen gingen daar naar school. Gek dat er ook in dat opzicht van die ‘pockets’ bestonden waarbij mensen die in de ene pocket zaten geen idee hadden van wat er in de andere pocket gebeurde.